شفاعت

ماخذ: میناگر عشق             شفاعت

اصل شفاعت مورد اتفاق فرقه ها و نحله های اسلامی اعم از شیعه و سنّی است، و تنها برخی از تیره های معتزله و خوارج نسبت بدان روی خوش نشان نداده اند.و بعضی شفاعت را مخصوص پیامبر(ص)، و آن هم فقط در مورد صالحان و ارتقای معنوی آنان دانسته اند و گنه کاران را از این موهبت الهی مستثنی داشته اند. شفع و شفاعت از نظر لغوی، مصدر ثلاثی مجرد است. راغب گوید:الشفع ضَمُّ الشَّیءِ الی مِثلِهِ.«شفع یعنی ضمیمه کردن چیزی به همتای خود.» و معنی اصطلاحی آن که خواهشگری و پادرمیانی بندة گزین الهی برای غفران و بخشش گنه کاران است با معنی لغوی آن سازوار می آید، زیرا شفیع در واقع آبرو و اعتبار خود را ضمیمة شفاعت خواهنده می کند و موجب اعتبار او می شود. شفاعت بر مبنای ولایت قابل تفسیر است که نوعی معیّت و اتحاد روحی با انبیا و اولیاست.

مولانا به اصل شفاعت معتقد است و آن را مورد گنه کاران و حتّی آنان که مرتکب کبیره شده اند قابل انجام می داند. او می گوید نه تنها انبیا و خاصه پیامبر(ص) مقام شفاعت دارند بل صالحان نیز شفاعت توانند کرد. البته هر کدام طبق مرتبة خود.

                       *همة بندگان منتظر شفاعت هستند*

مولانا در ذیل تفسیر ارکان نماز می گوید در ختم نماز رمز اینکه به سمت راست می نگری این است که از انبیا و اولیا تقاضای شفاعت داری.

         رو به دست راست آرد در سلام            سوى جان انبيا و آن كرام‏

     يعنى اى شاهان شفاعت كاين لئيم            سخت در گل ماندش پاى و گليم   

                                                                                                     (دفترسوم2166- 2165)

 

                * شفاعت برگزیدگان خدا با اذن او صورت گیرد *

    آن شفاعت و آن دعا نه  از رحم خود                   می کند آن بندة صاحب رشد

                                                                                                            (دفترسوم1920)

               *شفاعت، تجلیل خداوند است از برگزیدگان خود*

مولانا می گوید عفو همة بندگان به  رحمت سابقة ازلی صورت بندد، و هم از سر لطف اوست که به گزیدگان خود مقام شفاعت بخشیده است. و این به جهت تکریم مقام آنان است، والّا مگر ممکن است رحمت بنده که رحمتی حادث و عاریتی است از رحمت حق که رحمتی ازلی و ذاتی است قوی تر و واسع تر باشد؟! پس شفاعت بدین معنی است که خدا رحمت مقدّر خود را از طریق بندگان مخلَص خود صورت می دهد تا آنان را گرامی و مجلل دارد. این بدان ماند که مجرمی را نزد حاکمی مهربان و عادل ببرند و او طوری وانمود کند که گویی قصد کیفرش را دارد، و سپس بی آنکه مجرم متوجه بشود به معاونش اشارت کند که به پادرمیانی و خواهشگری درآی. و آنگاه معاون او بدو گوید: بزرگا! سرورا! خواهش می کنم این مجرم را عفو فرمای! و آن حاکم نیز می گوید باشد به خاطر تو او را بخشیدم. حال آنکه از ابتدا نیز خود می خواسته است او را ببخشد. منتهی با این تدبیر، معاون خود را در چشم دیگران، عزیز و مکین داشته است.

شفاعت انبیا و اولیا نیز فقط بدین معنی است، والّا لازم می آید که رحمت بندة مخلوق از رحمت خداوند، سبقت و وسعت گیرد و این با آیین توحید درنمی سازد. مولانا این مطلب دقیق را در حکایت تمثیلی ایاز و سلطان محمود، نیک پرورده است .

         عفو كن، اى عفو در صندوق تو            سابق لطفى، همه مسبوق تو

         من كه باشم كه بگويم عفو كن؟            اى تو سلطان و خلاصه‏ى امر كن‏

         من كه باشم كه بوم من با منت؟            اى گرفته جمله منها دامنت‏

         من كى آرم رحم، خلم آلود را؟            ره نمايم حلم علم اندود را؟

            صد هزاران صفع را ارزانى‏ام            گر زبون صفعها گردانيم‏

        من چه گويم پيشت؟ اعلامت كنم؟            يا كه وا يادت دهم شرط كرم‏؟

     آن چه معلوم تو نبود چيست آن؟            و انچه يادت نيست كو اندر جهان؟‏

 اى تو پاك از جهل و علمت پاك از آن            كه فراموشى كند بر وى نهان‏

            هيچ كس را تو كسى انگاشتى            همچو خورشيدش به نور افراشتى‏

         چون كسم كردى، اگر لابه كنم            مستمع شو لابه‏ام را از كرم‏

       ز انكه از نقشم چو بيرون برده‏اى            آن شفاعت هم تو خود را كرده‏اى‏

      چون ز رخت من تهى گشت اين وطن            تر و خشك خانه نبود آن من

                                                                                                          (دفترپنجم4161-4150)

                               *مقام شفاعت محمّد(ص)*

         چون بيارايند روز حشر، تخت            خود شفيع ما تويى آن روز سخت‏

         در چنان روز و شب بى‏زينهار            ما به اكرام توايم اوميدوار

         دست ما و دامن تست آن زمان            كه نماند هيچ مجرم را امان‏

         گفت پيغمبر كه روز رستخيز            كى گذارم مجرمان را اشك ريز؟

         من شفيع عاصيان باشم به جان            تا رهانمشان ز اشكنجه‏ى گران‏

         عاصيان و اهل كباير را به جهد            وا رهانم از عتاب نقض عهد

               صالحان امتم خود فارغند            از شفاعتهاى من، روز گزند

                                                                                                        (دفترسوم1786-1780)

   

     من هم او را می شفیع آرم به تو                حال او ای حال دان! با من بگو

                                                                                                                  (دفترچهارم995)

*بندگان صالح خدا(بجز پیامبران ) نیز می توانند شفاعت کنند*

         صالحان امتم خود فارغند            از شفاعتهاى من روز گزند

         بلكه ايشان را شفاعتها بود            گفتشان چون حكم نافذ مى‏رود

                                                                                                    (دفترسوم1787-1786)

مولانا در موضعی از دفتر چهارم، بیت (2933) به بعد ضمن حکایتی از شفاعت سخن می گوید و آن را از زبان بندة عاشق و مجذوب حق رد می کند. لیکن باید دقت داشت که لفظ شفاعت در آنجا به مفهوم مصطلح نیست. بل معنی لفظی آن مطمح نظر است، زیرا مولانا در آنجا در صدد بیان رجحان شناخت و وصال بی واسطه بر باواسطه است. و این یکی از مبانی مکتب مولاناست که مبتنی بر توحید صدّیقین است که شناخت خدا به خداست نه به واسطه.

شفاعت

ماخذ: میناگر عشق

اصل شفاعت مورد اتفاق فرقه ها و نحله های اسلامی اعم از شیعه و سنّی است، و تنها برخی از تیره های معتزله و خوارج نسبت بدان روی خوش نشان نداده اند.و بعضی شفاعت را مخصوص پیامبر(ص)، و آن هم فقط در مورد صالحان و ارتقای معنوی آنان دانسته اند و گنه کاران را از این موهبت الهی مستثنی داشته اند. شفع و شفاعت از نظر لغوی، مصدر ثلاثی مجرد است. راغب گوید:الشفع ضَمُّ الشَّیءِ الی مِثلِهِ.«شفع یعنی ضمیمه کردن چیزی به همتای خود.» و معنی اصطلاحی آن که خواهشگری و پادرمیانی بندة گزین الهی برای غفران و بخشش گنه کاران است با معنی لغوی آن سازوار می آید، زیرا شفیع در واقع آبرو و اعتبار خود را ضمیمة شفاعت خواهنده می کند و موجب اعتبار او می شود. شفاعت بر مبنای ولایت قابل تفسیر است که نوعی معیّت و اتحاد روحی با انبیا و اولیاست.

مولانا به اصل شفاعت معتقد است و آن را مورد گنه کاران و حتّی آنان که مرتکب کبیره شده اند قابل انجام می داند. او می گوید نه تنها انبیا و خاصه پیامبر(ص) مقام شفاعت دارند بل صالحان نیز شفاعت توانند کرد. البته هر کدام طبق مرتبة خود.

                       *همة بندگان منتظر شفاعت هستند*

مولانا در ذیل تفسیر ارکان نماز می گوید در ختم نماز رمز اینکه به سمت راست می نگری این است که از انبیا و اولیا تقاضای شفاعت داری.

         رو به دست راست آرد در سلام            سوى جان انبيا و آن كرام‏

     يعنى اى شاهان شفاعت كاين لئيم            سخت در گل ماندش پاى و گليم   

                                                                                                     (دفترسوم2166- 2165)

 

                * شفاعت برگزیدگان خدا با اذن او صورت گیرد *

    آن شفاعت و آن دعا نه  از رحم خود                   می کند آن بندة صاحب رشد

                                                                                                            (دفترسوم1920)

               *شفاعت، تجلیل خداوند است از برگزیدگان خود*

مولانا می گوید عفو همة بندگان به  رحمت سابقة ازلی صورت بندد، و هم از سر لطف اوست که به گزیدگان خود مقام شفاعت بخشیده است. و این به جهت تکریم مقام آنان است، والّا مگر ممکن است رحمت بنده که رحمتی حادث و عاریتی است از رحمت حق که رحمتی ازلی و ذاتی است قوی تر و واسع تر باشد؟! پس شفاعت بدین معنی است که خدا رحمت مقدّر خود را از طریق بندگان مخلَص خود صورت می دهد تا آنان را گرامی و مجلل دارد. این بدان ماند که مجرمی را نزد حاکمی مهربان و عادل ببرند و او طوری وانمود کند که گویی قصد کیفرش را دارد، و سپس بی آنکه مجرم متوجه بشود به معاونش اشارت کند که به پادرمیانی و خواهشگری درآی. و آنگاه معاون او بدو گوید: بزرگا! سرورا! خواهش می کنم این مجرم را عفو فرمای! و آن حاکم نیز می گوید باشد به خاطر تو او را بخشیدم. حال آنکه از ابتدا نیز خود می خواسته است او را ببخشد. منتهی با این تدبیر، معاون خود را در چشم دیگران، عزیز و مکین داشته است.

شفاعت انبیا و اولیا نیز فقط بدین معنی است، والّا لازم می آید که رحمت بندة مخلوق از رحمت خداوند، سبقت و وسعت گیرد و این با آیین توحید درنمی سازد. مولانا این مطلب دقیق را در حکایت تمثیلی ایاز و سلطان محمود، نیک پرورده است .

         عفو كن، اى عفو در صندوق تو            سابق لطفى، همه مسبوق تو

         من كه باشم كه بگويم عفو كن؟            اى تو سلطان و خلاصه‏ى امر كن‏

         من كه باشم كه بوم من با منت؟            اى گرفته جمله منها دامنت‏

         من كى آرم رحم، خلم آلود را؟            ره نمايم حلم علم اندود را؟

            صد هزاران صفع را ارزانى‏ام            گر زبون صفعها گردانيم‏

        من چه گويم پيشت؟ اعلامت كنم؟            يا كه وا يادت دهم شرط كرم‏؟

     آن چه معلوم تو نبود چيست آن؟            و انچه يادت نيست كو اندر جهان؟‏

 اى تو پاك از جهل و علمت پاك از آن            كه فراموشى كند بر وى نهان‏

            هيچ كس را تو كسى انگاشتى            همچو خورشيدش به نور افراشتى‏

         چون كسم كردى، اگر لابه كنم            مستمع شو لابه‏ام را از كرم‏

       ز انكه از نقشم چو بيرون برده‏اى            آن شفاعت هم تو خود را كرده‏اى‏

      چون ز رخت من تهى گشت اين وطن            تر و خشك خانه نبود آن من

                                                                                                          (دفترپنجم4161-4150)

ادامه نوشته